आजच्या काळात रोजच्या धावपळीच्या आयुष्यात आपण स्वत:कडे लक्ष देत नाही. सकाळी उठल्यापासून आपले रुटीन सुरू होते ते अगदी रात्री झोपेपर्यंत आपण अविरत काम करतो. यामध्ये अगदी समोर येईल ते खाल्ले जाते.

विशेषत: आपले फास्ट फूडकडे (Fast Food / Junk Food) जास्त लक्ष असते. आपले पोट भरण्याबरोबरच जंक फूड खाण्याची अनेक कारणे आहेत. एक तर फास्ट फूड आपल्याला सहज उपलब्ध होते, झटपट तयार होते आणि मुख्य म्हणजे याची चवही खूप मस्त असते. जंक फूड खाण्याचे अनेक तोटेही (Disadvantages) आहेत. फास्ट फूड खूप अनहेल्दी (Unhealthy) असते. हेल्दी फूड खाण्यापेक्षा (Healthy Food) जंक फूड खाल्ल्यामुळे आपल्या शरीराला अपाय होऊ शकतो.

आपण अनेकदा ठरवतो की, वारंवार जंक फूड खाणे टाळले पाहिजे पण आपल्याला सवय लागलेली असल्यामुळे सहज शक्य होतेच असे नाही.

जर्नल अॅपेटाईटमध्ये प्रकाशित झालेल्या रिपोर्टनुसार, जेव्हा आपण पुन्हा पुन्हा शिजवलेले अन्न खायचे टाळतो तेव्हा मूड बदलणे (Changing mood), एखादी गोष्ट खायची वारंवार इच्छा होणे (Craving for something), काळजी वाटणे (Worrying), डोकेदुखी आणि झोप कमी होणे (Headache and reduced sleep) यासारखी मनोवैज्ञानिक आणि शारीरिक लक्षणे (Effects) दिसतात. हीच लक्षणे जेव्हा एखादी व्यक्ती सिगारेट किंवा एखादे व्यसन सोडण्याचा प्रयत्न करते तेव्हा दिसतात. संशोधनातून असेही आढळले आहे की, जंक फूड कमी करण्याच्या दिवसांमधील २ ते ५ दिवस ही लक्षणे तीव्र होतात.

फास्ट फूड आरोग्यासाठी का धोकादायक?

फास्ट फूड अथवा जंक फूडमध्ये कॅलरीज आणि अतिरिक्त साखर खूप जास्त प्रमाणात असते आणि पौष्टिक तत्त्व नगण्य असतात. फास्ट फूडमध्ये ट्रान्स फॅट असतात, जे शरीरासाठी नुकसानकारक असतात. जास्त

फॅट, साखर आणि अतिरिक्त मीठ या कॉम्बिनेशनमुळे फास्ट फूड चविष्ट तर बनते. पण ते खाल्ल्यामुळे आपल्या शरीराच्या कार्यक्षमतेवर वाईट परिणाम होतो. या तीन पदार्थांमुळे

कार्डिओव्हॅस्क्युलर सिस्टिमवर दबाव पडतो आणि लोकं आजारी पडतात. पावसाळ्याच्या दिवसांत स्वच्छतेची नीट काळजी न घेतल्यास फास्ट फूडमुळे टायफॉइड, कॉलरा आणि काविळीसारखे आजारही पसरू शकतात.

या आजारांचा वाढतो धोका

अनेक अभ्यासांमधून हे निष्कर्ष निघाले आहेत की, फास्ट फूडमधील ट्रान्स फॅटमुळे रक्तातील बॅड कोलेस्ट्रालची पातळी वाढते आणि गुड कोलेस्ट्रॉलची पातळी कमी होते. यामुळे टाईप २ मधुमेह आणि हृदयविकाराचा धोका वाढतो. आहारात मिठाचे प्रमाण वाढल्यामुळे उच्च रक्तदाबाचा त्रासही होऊ शकतो. फास्ट फूड अथवा जंक फूडमध्ये

कॅलरीजचे प्रमाणही जास्त असते, ज्यामुळे लोकांचे वजन वाढते आणि त्यांना जाडेपणाची समस्या भेडसावते. त्यामुळे अस्थमा आणि श्वसनासंबंधित इतर आजार होण्याचा धोकाही वाढतो..

प्रोसेस्ड फूड म्हणजे काय आहे?

जे अन्न दीर्घकाळ खाण्यासाठी संरक्षित केले जाते त्याला प्रोसेस्ड फूड असे म्हणतात. यामध्ये फ्लेवर्स आणि रंगांचा (Flavors & Colors) वापर केला जातो. यामुळे आरोग्यावर विपरित परिणाम (Adverse effects on health) होतो.

जंक फूड खाल्ल्यामुळे होणारे परिणाम –

१. विचार करण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होतो. प्रोसेस्ड फूडमध्ये पोषणमूल्य (Nutritious ingredients) नसतात. जेव्हा शरीराला गरजेच्या असलेल्या पोषणतत्त्व (Body Essential Nutrients) मिळत नाहीत तेव्हा आपली विचारांची क्षमता खुंटते. म्हणूनच जंक फूड/ प्रोसेस्ड फूड न खाण्याचा सल्ला दिला आतो. फास्ट फूड खाल्ल्यामुळे तुमची भूक काही काळासाठी भागते. मात्र बराच काळ फास्ट फूडचे सेवन करणे धोकादायक असते. ज्या व्यक्ती फास्ट फूड आणि प्रोसेस्ड पेस्ट्री खातात, त्यांना डिप्रेशनचा त्रास होण्याची शक्यता इतरांपेक्षा ५१ टक्के अधिक असते.

२. अॅलर्जीचा धोका

हे पदार्थ तयार करताना यामध्ये फ्लेवर्स आणि रंगांचा वापर केला जातो यामुळे आपल्या त्वचेवर

अॅलर्जीचे कारण होऊ शकते. अनेकदा ही अॅलर्जी इतकी जास्त असते की, त्यावर उपाय करणे अवघड होऊन बसते. आपण अनेकदा बघतो की प्रोसेस्ड फूडमध्ये कोणत्या ना कोणत्या कृत्रिम रंगाचा वापर केलेला असतो.

३. हाडे कमकुवत होतात

प्रोसेस्ड फूडमध्ये फॉस्फेट असते, यामुळे तो पदार्थ चविष्ट होतो. पण हेच फॉस्फेट आपल्या हाडांना कमकुवत बनवते. बर्‍याचदा लोक दिवसभर प्रोसेस्ड फूड खातात यामुळे त्यांच्या शरीरात फॉस्फेट जास्त प्रमाणात जाते याचा परिणाम हाडांवर होतो. म्हणून हे खाणे टाळले पाहिजे.

४. मूड स्विंग

फास्ट फूडमध्ये ट्रान्स फॅट जास्त प्रमाणात असतात त्यामुळे हे शरीरामध्ये ओमेगा ३ फॅटी अॅसिडचे (Omega-3 Fatty Acid) संतुलन बिघडवते. जेव्हा ओमेगा ३ फॅटी

अॅसिड्‌चे संतुलन बिघडते तेव्हा आपले मूड्‌स बदलतात, तसेच आपल्या मूड स्विंगचे हे कारण बनते.

५. प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो

प्रोसेस्ड फूड अधिक प्रमाणात खाल्ल्यामुळे प्रजनन क्षमतेवर परिणाम होतो. आपण आजच्या काळात अनेक महिलांना या समस्येला तोंड देताना बघतो आहोत.

प्रोसेस्ड फूडमध्ये या गोष्टी मिसळल्या जातात

१. प्रिझर्वेटीव्ह (Preser vative) : अन्न नासू नये किंवा खराब होऊ नये म्हणून टाकले जाणारे रसायन.

२. कलर (Color) : पदार्थाला विशिष्ट रंग देण्यासाठी कृत्रिम रंग यामध्ये मिसळला जातो.

३. चव (Taste) : पदार्थाला विशिष्ट चव मिळण्यासाठी यामध्ये फ्लेवर्स मिसळले जातात.

४. टेक्श्चर (Texture): पदार्थाला विशिष्ट टेक्श्चर मिळण्यासाठी हे कृत्रिमरित्या मिसळले जाते.

फास्ट फूडमध्ये याचे प्रमाण जास्त असते

१. फास्ट फूडमध्ये फॅट्‌स आणि कॅलरीजचे (Fat and calories) प्रमाण खूप जास्त असते. यामध्ये

ट्रान्सफॅट (Trans fat) असतात, यामुळे कोलेस्ट्रॉल आणि हार्ट डिसिझ (Heart Disease and Cholesterol) होण्याचा धोका संभवतो.

२. फास्ट फूडमध्ये साखर जास्त प्रमाणात असते यामुळे हे लठ्ठपणाचे (Obesity) एक कारण बनते.

३. फास्ट फूडमध्ये जास्त प्रमाणात सोडियम (Sodium) असते यामुळे ब्लड प्रेशर (Blood pressure) वाढते.

म्हणूनच प्रोसेस्ड फूड /जंक फूड/ फास्ट फूडपासून शक्य तितके लांब राहिले पाहिजे. भविष्यात आरोग्यात होणार्‍या बदलांची सुरुवात आपल्या आहारापासून होत असते. म्हणूनच शक्य तितका नैसर्गिक, संतुलित आहार घ्यावा.